Trong những năm gần đây, cuộc tranh cãi của công chúng về việc nên hay không nên dỡ bỏ những Đập ngăn sông ngày càng trở nên rõ ràng hơn. Phương tiện truyền thông quốc gia và địa phương đã cho ra hàng loạt báo cáo, tin tức và bài viết đề xuất dỡ bỏ đập ở khắp các vùng nước Mỹ. Tuy nhiên, mặc dù cuộc tranh luận về chính sách quốc gia liên quan đến loại bỏ đập, điều đáng ngạc nhiên là vẫn có hàng trăm con con Đập được dỡ bỏ tại Hoa Kỳ.
Đối với những người quan tâm đến, hiểu biết về loại bỏ đập thực sự là một nỗ lực khó khăn. Trong khi khối lượng các thông tin, bài viết về việc xây dựng đập, hay những thông tin về các chiến dịch phản đối xây dựng đập rất lớn thì các thông tin về việc loại bỏ Đập lại rất ít. Cư dân và các nhà hoạch định chính sách về tương lai của các con Đập thì lại có rất ít thông tin và cái nhìn về các trường hợp tương tự trong quá khứ. Không có được các đánh giá toàn diện về kinh nghiệm dỡ bỏ đập hoặc cũng không có thông tin bài học hoàn chỉnh để học hỏi.
Bù đắp cho sự thiếu thông tin, Hiệp hội các Sông Mỹ, Tổ chức Người Bạn của Trái Đất và Tổ chức Cá Hồi không Giới hạn đã chuẩn bị bản báo cáo này cung cấp các thông tin về một số đập đã được loại bỏ và những lợi ích về sinh thái, an an toàn và kinh tế đã đạt được sau những dự án dỡ bỏ đập này. Nghiên cứu này đã xác định hơn 465 đập đã được dỡ bỏ từ năm 1912 dựa trên tài liệu của tất cả các vùng và bang ở Mỹ từ Washinton đến Florida, từ Maine đến California, từ Texas đến North Dakota. Ngoài danh sách 465 đập đã được loại bỏ, nghiên cứu còn biên soạn 26 trường hợp khác nhau, trong đó 25 chiếc đã được loại bỏ thành công, tạo cơ hội hồi phục dòng sông, giảm mối quan tâm về sự an toàn của đập và trong một số trường hợp đem lại sức sống mới cho cộng đồng địa phương, đồng thời cung cấp những bài học về những sai lầm cần tránh trong quá trình loại bỏ đập.
Tại sao loại bỏ đập?
Trong nhiều trường hợp tác động tiêu cực của đập trên sông và cộng đồng ven sông lớn hơn lợi ích của đập, loại bỏ đập là phương án hợp lý để khôi phục dòng sông và các cộng đồng ven sông. Chủ sở hữu đập đã lựa chọn phương án loại bỏ như là phương án tối ưu cho hàng trăm đập đang trở nên không an toàn, ngày càng xấu đi. Thậm chí phương án loại bỏ này cũng là phương án lựa chọn tốt nhất cho nhiều đập hơn thế. Ngay cả đối với một số chức năng của Đập, loại bỏ có thể là một giải pháp khi lợi ích mà con đập mang lại không đáng kể so với những thiệt hại mà nó gây ra cho môi trường. Nhiều đập hiện nay đã quá cũ đến mức nó không còn thực hiện được chức năng của nó nữa.
Hàng ngàn con Đập ở Mỹ đã được xây dựng trong nhiều thế hệ trước, cung cấp năng lượng cho toàn đất nước trong thời đại công nghiệp hóa. Mặc dù những con đập này phục vụ một mục đích rất quan trọng trong một giai đoạn quan trọng của đất nước, nhiều đập đã quá cũ so với mục đích sử dụng của nó, nhiều nhà máy đã bị loại bỏ. Các đập này thường bị bỏ rơi bởi các chủ sở hữu ban đầu, đòi hỏi nhà nước phải tiếp nhận, sửa chữa và bảo trì, đặt gánh nặng kinh tế lớn lên những người nộp thuế cho nhà nước.
Hội kĩ sư dân dụng nước đã phát triển một hướng dẫn cho các các dự án Thủy điện sau khi sử dụng “đáp ứng mối quan tâm về việc không có bất kì một hướng dẫn nào cho hàng nghìn con đập được xây dựng từ những năm 1930, 1940 hiện đang hết hạn sử dụng”.
Những năm gần đây, sự quan tâm của công chúng đã bắt đầu là thách thức cho những quyết định giữ lại đập. Theo Newsweek đã đề cập trong một bài báo năm 1997 “Đập! không tồn tại mãi mãi” về việc các chính khách vào năm 1930 đã đồng ý những dự án xây đập không có nghĩa là đến năm 1990 chúng ta vẫn phải sống chung với nó.
Rõ ràng là loại bỏ đập không phải là phương án cho tất cả khoảng 75.000 đập trên toàn nước Mỹ, nhiều Đập hiện nay vẫn tiếp tục thực hiện chức năng như kiểm soát lũ, tưới tiêu và sản xuất điện. Điều này không có nghĩa là không có các tác động tiêu cực trên các con sông nơi các con Đập được xây dựng. Hầu hết các con đập hiện nay trên toàn nước Mỹ được vận hành theo cách làm giảm tác động tiêu cực nặng nề lên sông. Trong hàng trăm trường hợp mang tính quốc gia, các tổ chức hoạt động vì Đập và sông đã hoạt động để cải thiện chức năng của các đập thủy điện cũng như hiệu quả kinh tế thông qua sự đề xuất sự tham gia tích cực của Liên Bang trong quá trình đưa ra quyết định. Tuy nhiên, một số đập hiện đang gây hại lớn đến môi trường mà lại không có nguồn tài chính để tái tổ chức lại sẽ tích lũy ngày càng nhiều thêm thiêt hại cho môi trường. Đối với những đập này, khi những tác hại đến môi trường nhiều hơn là lợi ích có được thì lựa chọn loại bỏ là biên pháp hợp lý và khả thi cho kế hoạch khôi phục chức năng của sông.
Các Đập trên toàn nước Mỹ đã và đang trong quá trình loại bỏ chủ yếu do 3 lý do chính: Môi trường, An toàn và Kinh tế. Hầu hết các quyết định loại bỏ đều do sự kết hợp của cả 3 nguyên nhân trên.
Lý do môi trường dẫn cho việc loại bỏ Đập có thể có lợi cho xã hội, ngày nay khoa học đã chỉ ra rằng nó thậm chí còn có liên quan đến việc gây hại cho dòng sông. Đập làm thay đổi quá trình hóa lý và sinh học của sông, đến các loài các và động vật hoang dã, làm giảm và loại bỏ các cơ hội giải trí có thể mang lại lợi nhuận kinh tế. Đập cũng làm thay đổi hệ thống dòng chảy sông, cản trở dòng chảy và gây lắng đọng trầm tích cũng như dinh dưỡng, cản trở cá và các loài động vật di cư.
An toàn trong quá trình dỡ bỏ đập
Đập được xây dựng để ngăn chặn hàng triệu gallon nước đang di chuyển hàng ngày. Với áp lực như vậy sẽ gây ra sự suy thoái và giới hạn tuổi thọ của Đập. Nếu tính toàn thể cấu trúc của một con Đập, khi có nguy hiểm xảy ra thì sẽ trở thành một mối quan tâm nghiêm trọng. Giống như mọi công trình xây dựng khác, các con Đập cũng cần được duy trì đảm bảo hoạt động và bảo trì cấu trúc công trình.
Lý do về kinh tế để loại bỏ đập
Vấn đề tài chính thường là một yếu tố quan trọng trong việc đưa ra quyết định dỡ bỏ đập. Như tuổi thọ của Đâp và một số yếu tố khác thường làm cho Đập hoạt động kém hiệu quả. Ví dụ, các Đập-bẫy trầm tích khi chúng di chuyển xuống hạ lưu, nước trong hồ chứa ít đi vì thế làm giảm tính hiệu quả của Đập. Đối với các Đập thủy điện, trầm tích có thể chặn nước chảy vào các đường ống áp lực dẫn đến tuabin và nếu không được nạo vét, sẽ mất khả năng lấy nước chảy vào tua bin để sản xuất điện. Tương tự, khi các con đập điều tiết bị tích tụ trầm tích lũ, hiệu quả kiểm soát lũ cũng sẽ bị ảnh hưởng và giảm sút có thể dẫn đến kết quả là được loại bỏ hoàn toàn.
Tương tự như vậy, chi phí vận hành đập và bảo trì đập cũng có xu hướng tăng lên khi con Đập già đi. Chủ đập thường phải đối mặt với nhu cầu cần phải duy trì hoạt động đủ, liên tục cũng như các khoản đầu tư cho bảo trì chưa kể đến nhu cầu cải tiến, thay đổi cấu trúc, hạ tầng phù hợp với nhu cầu thay đổi mỗi ngày. Những chi phí gia tăng này, kết hợp với khả năng tạo doanh thu ngày càng ít đi, phương án loại bỏ đập là phương án tốt nhất đối với chủ sở hữu đập. Thêm vào đó, trách nhiệm về mặt tài chính cho những tác động tiềm năng trong hiện tại hoặc tương lai của con Đập (ví dụ như vỡ Đập), cũng có thể ảnh hưởng đến quyết định có hay không loại bỏ một con Đập.
Trong nhiều trường hợp, chi phí loại bỏ đập ít hơn rất nhiều chi phí sửa chữa một con đập đang không an toàn, đặc biệt là ở những nơi mà lợi ích của đập rất ít, thậm chí không có. Tại Wisconsin, một cuộc kiểm tra về loại bỏ các con đập nhỏ cho thấy chi phí loại bỏ đập ít hơn 5 lần chi phí sửa chữa đập. Ví dụ như Đập hồ Simpson’s ở Wharton Brook tại Connecticut, Stone Gate Dam ở Waubonsie Creek in Illinois, và Bennet Dam tại Lodgepole Creek ở Nebraska tất cả đã được loại bỏ vì chi phí loại bỏ rẻ hơn chí phí sửa chữa và tiếp tục sử dụng chúng.
Các bài học kinh nghiệm
Trong quá trình nghiên cứu, tìm kiếm thông tin về các đập đã bị loại bỏ tại 43 bang, những bang có số lượng Đập dỡ bỏ nhiều nhất là Wisconsin (73), California (47), Ohio (39), Pennsylvania (38), and Tennessee (25). Wisconsin và Pennsylavania là hai bang có nhiều Đập bị dỡ bỏ trong những năm 1990, với 37 và 29 con Đập tương ứng. Tất cả các loại đập bị loại, từ đập cấp nước đến đập thủy điện, từ đập kiểm soát lũ đến đập dành cho giải trí. Loại bỏ đập đã được công khai tới cộng đồng, được cộng đồng hóa sở hữu, chuyển thành sở hữu cá nhân, có khi bị bỏ rơi.
Phần lớn các Đập được dỡ bỏ vào năm 1980 (92 chiếc) và 1990 (177 chiếc), năm dỡ bỏ nhiều nhất là năm 1998 với 29 cấu trúc đập được loại bỏ. Đập được loại bỏ sớm nhất là đập Marquette trên sông Dead, Michigan năm 1912. Chi phí để loại bỏ đập khác nhau nhiều tùy theo đặc tính của sông nơi Đập được xây dựng. Tuy nhiên, rất ít thông tin về chi phí loại bỏ đập trên toàn nước Mỹ, theo tính toán ít nhất là khoảng 1.500 đô la Mỹ (Amish trên Muddy Creek ở Pennsylvania) và nhiều nhất là 3.2 triệu đô la Mỹ ( Đập Two Mile trên sông Santa Fe, New Mexico).
Bên chịu chi phí cho các dự án tháo dỡ đập cũng khá đa dạng, từ cấp liên bang, bang, chính phủ địa phương đến các chủ sở hữu đập, bao gồm cả các công dân và các doanh nghiệp địa phương. Một số nguồn chính được hình thành từ chương trình Cấp phép hay quỹ giảm thiểu tác động môi trường (cho 4 đập trên sông Naugatuck ở Connecticut) và các dạng quỹ khác.
Bài học từ việc loại bỏ các con Đập trong quá khứ
Có nhiều điều rút ra học hỏi được từ các dự án loại bỏ đập trong quá khứ để khôi phục dòng sông, cho cộng đồng địa phương, cho các chủ sở hữu đập, cho các bang, liên bang và các ban ngành địa phương. Loại bỏ là phương án gần gũi với môi trường nhất, chi phí hiệu quả nhất để đạt được an toàn, tính kinh tế và sinh thái cho các đập đang trở nên già cỗi và lỗi thời. Loại bỏ đập đã được chứng minh là mang lại lợi ích đáng kể cho sông, hệ thống sông và các cộng đồng ven sông:
· Khôi phục môi trường sống cho dòng sông
· Cải thiện chất lượng nước
· Tái lập môi trường sống cho các đoạn sông ở thượng nguồn và hạ nguồn
· Phục hồi các loài đang bị de dọa và có nguy cơ tuyệt chủng
· Loại bỏ được rủi ro an toàn đập và các chi phí liên quan đến trách nhiệm pháp lý
· Tiết kiệm tiền thuế
· Cải thiện tính thẩm mỹ cho dòng sông
· Cải thiện cơ hội đánh bắt cá
· Cải thiện cơ hội làm dịch vụ thuyền di chuyển trên sông
· Cải thiện khả năng tiếp cận sông, cả trên thượng lưu và hạ lưu
· Tái thiết các vùng đất để làm công viên hoặc tái thiết đắt cho các chủ sở hữu đât
· Cải tiến các dịch vụ vui chơi giải trí trên sông
· Tăng cường du lịch
Điều quan trọng đáng lưu ý là, trong khi loại bỏ đập là một trong những phương án đã và đang tiếp tục là lựa chọn khả thi để giảm bớt tác động tiêu cực của Đập, phục hồi sông nhưng cũng không kêu gọi loại bỏ tất cả các Đập.
Bằng cách tiếp tục xu hướng chọn lọc, cần loại bỏ những đập không có ý nghĩa- những con đập ở những nơi mà lợi ích đạt được ít hơn chi phí để duy trì, gây nguy hiểm cho cộng đồng hoặc cả phục hồi hệ sinh thái, mang lại tính an toàn và kinh tế với một dòng sông chảy tự do.
Tác giả bài viết: dwrm (dịch)
Nguồn tin: Friends of the Earth, American Rivers, and Trout Unlimited
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét