Cầu Long Biên - ai là tác giả thiết kế?

Từ năm 2002, kỷ niệm cầu Long Biên 100 tuổi, nhiều tác giả viết về cây cầu này. Phần đông thống nhất khởi công năm 1818, hoàn thành 1902, vì trên mố cầu còn biển khắc chữ 1899 - 1902 DAYDÉ  & PILLÉ - PARIS. Tuy nhiên vẫn có đôi điều.
Theo bà Nguyễn Nga, Giám đốc ngôi nhà nghệ thuật (31A Văn Miếu) chủ dự án Lễ hội ký ức cầu Long Biên, thì cầu 105 tuổi (2008 - 1903) là theo tài liệu của Wikipelon (Mỹ): “Cầu được xây từ năm 1903(!) do KTS Pháp Gustave Eiffel…”.

Chi tiết không khớp nhau là năm khởi công, năm hoàn thành, người bảo 105 tuổi, người bảo 106 tuổi.

Điều này cũng dễ hiểu: “Ví như tính khởi công là ngày làm lễ khởi công hay từ ngày chính thức làm móng, tính ngày hoàn thành là ngày thông xe kỹ thuật hay ngày khánh thành (toàn quyền Paul Doumer và Hoàng đế Thành Thái chủ trì).

Trên báo Văn nghệ số 35 (30/8/2008), dẫn tài liệu của Cục Lưu trữ Quốc gia. Ngô Ngọc Liên viết: “Tác giả thiết kế và xây dựng cầu Long Biên chính là 2 KTS Daydé và Pillé” (có khắc tên ở đầu cầu).

Tài liệu lịch sử trích từ các văn bản lưu trữ là có giá trị chính xác nhất. Tác giả Ngô Ngọc Liên (Văn nghệ số 35-30/8/2008) trích từ “Tài liệu lưu trữ gồm 15 hộp và 58 tập hồ sơ bằng tiếng Pháp”, là độ tin cậy nhiều.

Theo tài liệu gốc này thì lễ khởi công vào ngày 12/9/1898, ngày 3/2/1902 cầu được hợp long, ngày 28/2/1902 cắt băng khánh thành, ngày 28/3/1902 cầu được đưa vào khai thác.

Cầu Long Biên

Ngô Ngọc Liên dẫn bài viết của Vũ Văn Thuyên (Tạp chí Xưa và Nay số 97/2000) và cho rằng tác giả thiết kế cầu Long Biên là 2 KTS Daydé và Pillé. Về điều này xin được phép trình bày đôi điều suy nghĩ của tôi.

1. Cty trúng thầu “thi công” hay tổng thầu cả phần thiết kế (lệ thường là có thể tổng thầu, có thể chỉ thầu thi công), cần tra cứu thêm cho rõ, nhưng nếu vội cho Daylé và Pillé trúng thầu thi công đương nhiên là tác giả thiết kế thì không thuyết phục.

2. Thời Phục Hưng (khoảng thế kỷ XV-XVI) Léona de Vincy là tài năng lớn. Ông là hoạ sĩ, KTS, kỹ sư. Cách đây vài trăm năm, khoa học, kỹ thuật còn chưa phát triển. Có những tài năng lớn trên nhiều lĩnh vực. Cuối thế kỷ XIX, kỹ thuật đã có những thay đổi lớn, kết cấu thép là lĩnh vực của kỹ sư giỏi về thép. KTS chỉ có thể thiết kế tạo dáng (đồng tác giả) là chính. Các công trình xây dựng thường có kỹ sư thiết kế kết cấu bên cạnh KTS. Không đủ độ tin cậy để nói Daylé và Pillé là KTS.

3.  Trong kỹ thuật xây dựng, kết cấu cầu và thép (thường gọi công trình xây dựng) là 2 lĩnh vực khác nhau. Tháp Efeil và cầu Long Biên là hai công trình đỉnh cao thời kỳ ấy, thuộc hai phạm trù kỹ thuật.

Khó có thể một người tài năng lớn như vậy. KTS có thể tổng thầu cả thi công nhưng thường là nhà cửa, cây cầu lớn như vậy, tôi không tin là KTS dám nhận tổng thầu thiết kế và thi công.

Cần tra cứu thêm để chứng minh tác giả cầu Long Biên. Việc này mất công, và tất nhiên cũng tốn tiền, cần hơn là tâm huyết. Ngôi nhà nghệ thuật do bà Nguyễn Nga làm Giám đốc đứng ra lập đề án di sản ký ức cầu Long Biên. Với tài trợ của Nhà nước và các tổ chức khác thì chắc chắn sẽ thành công tìm được đích danh người vẽ kiểu. Lược dịch các hồ sơ lưu trữ bằng tiếng Pháp, tìm thêm ở lưu trữ Paris. Cần thiết lập hồ sơ để Bộ VHTT&DL cấp bằng di sản quốc gia, chứng tích chống Mỹ (xem báo Hà Nội mới ngày 3/11/2008 của Tổng công trình sư Nguyễn Cảnh Chất). Làm được việc này hồ sơ ký ức của cầu Long Biên thật hoàn chỉnh.

Theo baoxaydung.com.vn